ممنوعیت کشت در تابستان ، تدبیر سیل آفرینی در زمستان

سوء مدیریت در رهاسازی آب سد دز خسارات سنگینی به اراضی کشاورزی خوزستان وارد نمود و هزاران هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان های دزفول، شوش، شوشتر، اهواز و باوی به زیر آب رفته است.

این دومین بار در سه سال گذشته است که کشاورزان حاشیه رودخانه  دز خسارت های سنگینی را متحمل می شوند و این در حالی است که بنا به گفته اسدی رئیس شورای هماهنگی تشکل های کشاورزی خوزستان علیرغم وعده ها هنوز هیچگونه خسارتی بابت سیل سال ۱۳۹۵ به کشاورزان پرداخت نشده است. بر اساس اعلام جهاد کشاورزی خوزستان، خسارت وارده به بخش کشاورزی، ناشی از سیل و طغیان رودخانه دز در سال ۱۳۹۵، چهار هزار و ۸۱۰ میلیارد ریال بوده است.

رئیس خانه کشاورز خوزستان گفت: در حال حاضر صدها ایستگاه پمپاژ آب برقی و دیزلی و خطوط انتقال آب و هزاران هکتار از زمین های کشاورزی حاشیه دز به زیر آب رفته و خسارت سنگینی به کشاورزان تحمیل شده است. اراضی خسارت دیده زیر کشت گندم بوده و با توجه به اینکه بیشتر مزارع در مرحله «پنجه زنی» هستند، یک روز آبگرفتگی به نابودی کامل آنها منجر خواهد شد.
وی تصریح کرد: بر اساس اطلاعات موثق، برخی کارشناسان و مدیران و مسئولان سازمان آب و برق خواهان تخلیه تدریجی آب سد دز و با حجم ۵۰۰ مترمکعب از ۲ هفته پیش بودند ولی معاونت سد و نیروگاه های این سازمان که متولی تولید برق است، با این پیشنهاد مخالفت کرده و از تخلیه آب جلوگیری کرده است، در نتیجه در پی بارندگی های اخیر و افزایش حجم سد و پر شدن سد دز ناچار به تخلیه ناگهانی آب سد با دبی یک هزار و ۵۰۰ مترمکعب برثانیه می شوند که منجر به خسارت سنگین به کشاورزان می شود.
اسدی ادامه داد: در اینجا قصور استانداری خوزستان، مدیریت سد دز و معاونت مطالعات پایه سازمان آب و برق به عنوان معاونتی که باید بر نظر کارشناسی خود مبنی بر تخلیه تدریجی سد پافشاری می کرد و زیربار نظر کسانی که تولید برق را در اولویت دارند، نمی رفت نیز محرز و مسجل است.

سازمان آب و برق به وظیفه خود در احداث سیل‌بندها عمل نکرده است

استاندار خوزستان با اشاره به عدم انجام سازمان آب و برق به وظیفه خود درخصوص سیل‌بندهای زاویه دزفول، گفت: سیل‌بندهای زاویه دزفول در محدوده شهری نیستند و سازمان آب و برق باید تاکنون وظیفه خود را در خصوص سیل‌بندها انجام می‌داد.

شریعتی در نشست شورای هماهنگی مدیریت بحران استان با اشاره به عدم انجام سازمان آب و برق به وظیفه خود درخصوص سیل‌بندهای زاویه دزفول، اظهار کرد: سیل‌بندهای زاویه دزفول در محدوده شهری نیستند و سازمان آب و برق باید تاکنون وظیفه خود را در خصوص سیل‌بندها انجام می‌داد. این سیل‌بندها مربوط به سال ۹۵ هستند و هیچ بهانه‌ای از سازمان آب و برق در این خصوص پذیرفته نیست. مسؤولیت و عواقب هرگونه مشکل در آن منطقه بر عهده سازمان آب برق است.

استاندار خوزستان با بیان این‌که مسؤولیت کشت‌های غیرقانونی به عهده خود مردم است، اظهار کرد: زمین‌هایی که ملکی هستند و مردم با زحمت کشاورزی کردند باید مورد حمایت قرار بگیرند. هرسال خشک‌سالی زمین‌ها را نابود می‌کرد و امثال هم کشت آن‌ها زیر آب می‌رود. باید رودخانه‌ها را لایروبی می‌کردیم که انجام ندادیم. نبود اعتبار و درآمد مسؤولیت ما را در مقابل مردم کم نمی‌کند.

هشدارهایی در خصوص فاجعه سد دز جدی گرفته نمی شود

سد دز که نخستین و تنها سدی است که بر روی رودخانه دز احداث شده و در همان زمان بهره برداری مهندسان مشاور ایتالیایی مشغول به کار در این طرح، از لزوم احداث سدی در بالادست سد دز خبر دادند که بهره وری و مدت بهره برداری از سد دز را افزایش دهد تا در آینده با انباشت رسوبات در این سد مواجه نشویم.

در سال ۷۹ مطالعات فاز اول ساخت سد بختیاری در بالادست محل تلاقی دو رود بختیاری و سزار بر روی رودخانه بختیاری آغاز شد.ساخت این سد که پس از انجام بازنگری ها در مطالعات مرحله اول و انجام مطالعات مرحله دوم پس از یک دوره ۱۰ ساله آغاز شد، در میانه دهه ۸۰ شمسی عملیاتی شد و ادامه یافت تا اینکه با روی کار آمدن دولت یازدهم، این پروژه با عنوان بازنگری در طرح سدسازی در عمل متوقف شد. نکته ای که در تأخیرهای رخ داده در اجرای پروژه سد بختیاری باید مورد توجه قرار گیرد، همان تأکید ۵۰ سال پیش کارشناسان سدسازی است. سد دز امروز به شرایطی رسیده که با انباشت حجم عظیمی از رسوبات مواجه شده است و کمتر از ۱۰ سال به پایان عمر این سد باقی مانده؛ چرا که هیچ سازه ای در بالادست آن وجود ندارد که از ورود این حجم از رسوبات به مخزن سد دز جلوگیری کند.

نیاز طبیعی رودخانه دز برای بقای محیط زیست پایین دست آن، به طور متوسط ۱۵۰ مترمکعب در ثانیه برآورد شده؛ در حالی که حجم آوردهای رودخانه دز همچون هر رودخانه ای در فصول مختلف سال متفاوت است. در تابستان دبی لحظه ای رودخانه در ورودی به مخزن سد، به ۴۰ مترمکعب بر ثانیه می رسد؛ اما در زمستان با وجود سیلابهای مخرب، با دبی لحظه ای ۳ تا ۵ هزار مترمکعب بر ثانیه مواجه ایم.

در شرایط کنونی نیز سیلاب های مخرب بدون هیچ مهاری به پایین دست که مناطق مسکونی و زمین های زراعی است وارد می شود و تخریب های گسترده به همراه خواهد داشت.

از سوی دیگر، در تابستان دبی لحظه ای رودخانه به کمتر از نصف میزان مورد نیاز برای بقای محیط زیست منطقه می رسد.همچنین در طول ۵۰ سال گذشته، با تکیه بر منابع آبی ذخیره شده در سد دز، در پایین دست این سد اراضی متعدد کشاورزی ایجاد شده است. مزارعی که با سیل آفرینی اخیر و سوء مدیریت تخریب شده اند.

تخلیه روستاها و مدیریت مقطعی چاره ساز نیست

اطلاعیه تخلیه ۷ روستا در بخش شاوور از جمله اخبار نگران کننده ای بود که ادامه این روند و جابجایی روستانشینان تنها به یک راهکار مقطعی در حوزه مدیریت سیلاب سد دز محدود می شود. روستاهای موضوع اطلاعیه، قطب مهم تولید گندم و کلزا در کشور به شمار می روند و در پی بارش های امسال حدود ۴۰۰۰ هکتار از زمین های حاصلخیز آن منطقه به کشت گندم و کلزا اختصاص یافته است.

با اعلام این اخطار، تهدیدی جدی سراسر این منطقه تولیدی را فرا گرفته است. این در حالی است که با تخلیه حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب طی ده روز گرشته از سد دز، انتظار می رفت تا مسئولین سد ضریب اطمینان مورد نظر برای جلوگیری از بروز خسارتهای دیگر را فراهم نمایند اما واقعیت های میدانی این امر را نشان نمی دهند.

با تمام این تفاسیر صیانت از زمین ها و محصولات کشاورزی بر عهده مدیران و مسئولین ذیربط است و توجه ویژه به وضعیت روستاها و مزارعی که در این خصوص با آسیب های جدی مواجه شده اند از مهمترین موارد مدیریتی در بحران کنونی منطقه است. از این رو انتظار می رود تا بیش از این از معیشت مردم و کشاورزان تحت الشعاع قرار نگیرد و با بهره گیری از نظرات تخصصی با قابلیت اجرایی متخصصین و کارشناسان از بحران کنونی منطقه به شکلی مطلوب گذر کنیم.