بیش از ۷۰۰ روستای محروم از آب در خوزستان/ چرا استان محاصره شده در رود‌ها از بی‌آبی رنج می‌برد؟

ین روز‌ها کم آبی و خشکسالی کشور را تهدید می‌کند در این بین، اما استان‌هایی هستند که گویی به صورت مرسوم و سنتی بیش از سایر مناطق کشور از مساله کم‌آبی در رنجند استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان و خوزستان که اتفاقا هر دو در کنار جریان‌های آبی بزرگ مانند دریا و رودخانه‌های پرآب قرار دارند، در همین گروه جای دارند.

اخبار شادی مکی در رویداد ۲۴ نوشت: در چند روز گذشته گزارش‌هایی از قطع متوالی آب در روستا‌های مختلف استان خوزستان منتشر شد، مشکلی که البته تنها مربوط به روستا‌ها نیست و حتی در مرکز استان و مناطق حاشیه‌ای اطراف آن نیز به شدت وجود دارد. مردم این مناطق برای تامین آب مورد نیاز خود چاره‌ای جز خرید آب ندارند و از آنجایی که این مردم عمدتا از شرایط مالی خوبی هم برخوردار نیستند خرید این مایع حیات بخش برایشان بسیار دشوار است.

اما سوال این است که آیا علت این کم‌آبی مفرط، کم‌بارشی در سطح استان است یا اینکه باید ریشه این معضل را در مدیریت ناکارآمد آب دانست. شبنم قنواتی‌زاده مدیرعامل موسسه جلگه سبز خوزستان درباره این موضوع با رویداد‌۲۴ گفتگو کرده است.

حقابه‌های محیط زیستی در اولویت مسئولان نیست

قنواتی‌زاده در اینباره به رویداد‌۲۴ می‌گوید: ماهیت استان خوزستان جلگه جنوبی هست و به همین دلیل هم محیط زیست این استان و کیفیت زندگی در آن باید بر مبنای پرآبی باشد این درحالی است که در فروردین ۱۴۰۰ برنامه سازگاری با کم آبی استان خوزستان از طرف وزارت نیرو به استان خوزستان ابلاغ شده است، یعنی ما همچون یک استان کویری باید بررسی کنیم نیاز‌های آبی شهرنشینان و روستایی‌ها را و در این برنامه هر دو این شرایط یکسان دیده شده است.

وی با یادآوری اینکه در استان خوزستان کم آبی و عدم تامین حقابه‌ها در تالاب‌ها هم از بخش عراق و هم در استان خوزستان باعث شیوع ریزگرد‌ها شد و آسیب‌هایی در حوزه سلامتی شهروندان و آسیب‌های اقتصادی و محیط‌زیستی ایجاد کرد، ادامه می‌دهد: متاسفانه مسئولان حقابه محیط زیست را در اولویت آخر قرار می‌دهند.

مدیرعامل موسسه جلگه سبز خوزستان با اشاره به اینکه حتی آب مورد نیاز برای تامین نیاز‌های انسانی در بیش از ۷۰۰ روستا و تعدادی از شهر‌های استان خوزستان را نداریم، عنوان می‌کند: از سال ۷۸ به بعد در شهر‌هایی مانند خرمشهر و آبادان مردم نمی‌توانند از آبی که از لوله آب ساختمان می‌آید استفاده کنند. بیشتر افرادی که مجبورند از این آب استفاده کنند با مشکلات پوستی مواجه هستند که علت آن بالا بودن میزان شوری آب و غیرقابل استفاده بودن آن است. از این سال به بعد مردم این دو شهر مجبور به خرید آب هستند و این موضوع تبدیل به یک امر عادی شده است. حتی شغل فروش آب تسویه شده هم در این راستا ایجاد شده است.

قنواتی‌زاده اضافه می‌کند: شرایط در خوزستان به‌گونه‌ای است که بسیاری از خانواده‌ها ناچار به خرید تسویه آب شده‌اند وباید ماهانه نیز فیلتر این دستگاه‌ها را ایجاد کنند که در این راستا هم بازار گرم و مشاغلی ایجاد شده است. در واقع برای خانوار‌ها هزینه‌های زیادی به خوزستانی‌ها تحمیل شده است. برای دانش‌آموزان اهوازی من که در مرکز استان زندگی می‌کنند، قابل باور نیست که در بسیاری از استان‌های دیگر مردم می‌توانند مستقیم از آب لوله‌کشی استفاده کنند. در برخی از دیگر نقاط اهواز هم با وجود دستگاه تسویه کننده آب در خانه، آب مصرفی مردم بوی فاضلاب می‌دهد به این دلیل که این دستگاه‌ها نمی‌توانند بوی فاضلاب را از بین ببرند.

این فعال محیط زیستی اظهار می‌کند: آبفا در پاسخ به اعتراضات ما گفته است که علت این موضوع اختلاط آب فاضلاب با آب شرب است که در چندین نقطه رخ داده است. اهواز مرکز استان است و چنین شرایطی دارد سایر شهر‌ها که شرایط بدتر است. در اکثر مناطق اهواز آب بی‌کیفیت است و در بخش‌هایی از این شهر آب آلوده است به دلیل همان اختلاط آب و فاضلاب.

مدیرعامل موسسه جلگه سبز خوزستان خاطرنشان می‌کند: مسائلی به انجمن ما در راستای امر دیده‌بانی که دارد ارجاع می‌شود. به عنوان مثال منطقه غیزانیه در محاصره حلقه‌های نفت است و بیش از ۳۰۰ حلقه چاه نفتی در آن است این منطقه از زمان اعتراض به نبود آب تا این لحظه همچنان با مشکل بی‌آبی مواجه است و مشکلشان به طور کامل حل نشده است. در فروردین ماه ۱۴۰۰ به ما گفته شد که شرکت نفت پساب‌های نفتی خود را در کانال کشاورزی منطقه تخلیه کرده بود وقتی ما رفتیم بازدید شرکت نفت گفت پیمانکار تخلف کرده و ماهم تنبیه کردیم این درحالی است که مدت زمان طولانی بود که این شرکت اقدام به این کار می‌کرد. وقتی ما از منطقه بازدید کردیم تا بررسی کنیم آیا پاکسازی انجام شده است یا خیر.

او می‌گوید: در این بازدید و پس از انجام بررسی‌ متوجه شدیم هیدروکربن‌های نفتی ریخته شده در منطقه به قدری قدیمی بودند که با وجود انجام عملیان پاکسازی در بافت خاک هم نفوذ کرده و همانجا مانده بودند. ضمن آنکه شخصا اولین بار بود مشاهده می‌کردم که تانکر‌هایی که برای روستا آب می‌برند به چه نحو و با چه سختی پر از آب می‌شوند در واقع این موضوع نشان می‌دهد که روستا‌های ما یا آب ندارند یا اگر داشته باشند هم آب لوله‌کشی ندارند و در هر صورت باید با تانکر آب رسانی شوند.

استفاده از سمپاش کشاورزی برای آبرسانی

وی با بیان اینکه روستای دیگری به نام روستای طاهریه نیز از نظر شرایط آب در وضعیت بسیار بدی قرار دارد، می‌گوید: مردم برای انتقال آب شست‌و شو به روستا از دستگاه‌های سمپاش کشاورزی استفاده می‌کردند. مساله بسیاری بدی که وجود داشت آن بود که حتی از کانال‌های پساب کشاورزی با همین سمپاش آبگیری کرده و به روستا منتقل می‌کردند وقتی پرسیدم با این آب چه می‌کنید گفتند سرمان را می‌شوییم. مردم این روستا مدت‌های طولانی از استحمام محروم بوده و می‌گفتند در این شرایط کرونایی حتی آب برای حمام نداریم چه برسد به شست‌و شوی مداوم دست‌ها. بازدید از روستا قبل از ماه رمضان انجام شد و مردم نگران بودند که در ماه رمضان باید چه کنند. حتی لباس‌هایشان را نشان می‌دادند و می‌گفتند که آب برای شست و شوی لباس‌هایشان ندارند. این روستا تنها ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر با اهواز فاصله دارد.

قنواتی‌زاده عنوان می‌کند: کوی سیاحی هم یکی از مناطق حاشیه‌ای اهواز بوده و در منطقه ۶ این شهر واقع شده است. آبفا برای مردم این منطقه آب شرب نبرده است. این مردم به ناچاری اقدام به حفر چاه کرده‌اند و شیرابه‌های فاضلاب وارد چاه و آب‌های زیرزمینی می‌شود. به علاوه سیستم فاضلاب هم ندارندو شهرداری تعدادی جوی برای جمع‌آوری آب‌های سطحی ایجاد کرده است که فاضلاب منازل داخل این جوی‌ها می‌ریزد. تعدادی از کودکان داخل فاضلاب غرق شده و مرده‌اند. وضعیت آب در مناطق خوزستان واقعا تاسف‌بار است. مردم چنین مناطقی معمولان تمکن مالی بسیار پایینی داشته و توانایی خرید آب را ندارند. بچه‌ها در این مناطق د ر فاضلاب شنا می‌کنند. مردم این مناطق دامدار بوده و گاومیش دارند این حیوانات برای خنک شدن به جای ورود به آب وارد فاضلاب می‌شوند این موضوع می‌تواند بر سلامت شهروندانی که از لبنیات آن‌ها استفاده می‌کنند تاثیر منفی بگذارد.

وی اظهار می‌کند: منطقه دهدز در شمالی‌ترین نقطه استان خوزستان واقع شده و در محاصره آب‌هاست، یعنی سد‌های وزارت نیرو آنجا آب زیادی را ذخیره کرده است در حالیکه این شهر و روستا‌های آن به نحو غیرقابل توجیهی از داشتن آب سالم و بهداشتی محرومند؛ و مردم باید برای تامین آب از تانکر تشکیل صف بدهند. اهواز، غیزانیه و کوی سیاحی نیز به همین شکل هستند یعنی دو رود کارون و کرخه از طرفین‌شان رد می‌شود، اما آب ندارند.

این فعال محیط زیست درپاسخ به این سوال که آیا این مشکلات ناشی از سوءمدیریت آب است یا فقدان بارش و کمبود آب، اظهار می‌گوید: اولین دلیل این مشکلات مدیریت ناکارآمد در حوزه کلان آب است که در کل کشور قابل مشاهده بوده، اما در استان خوزستان به توان ۲ رسیده است. ما هنوز نمی‌دانیم که چرا در حوزه آب که با حیات انسان در ارتباط است باید از مدیران بی‌دانش در حوزه آب وزارت نیرو استفاده کنیم. ما افرادی را پیدا کردیم که تنها با لابی‌های سیاسی در وزارت نیرو کار می‌کنند در هر استانی که مشکلات آبی وجود دارد چنین مواردی هم هست. ما افراد با دانشی را دیدیم که زیردست افراد بی‌دانش کار می‌کنند و آنچه می‌گویند گوش شنوایی ندارد که نهایتا نتیجه این اتفاقات دودی است که به چشم مردم می‌رود.

وی تصریح می‌کند: مساله دوم مربوط به مطالبه‌گری مردمی است. استان خوزستان دارای چند قومیت است. حضور اقوامی مانند عرب‌ها و پیشینه‌ای که از برخی جدایی‌طلبان عرب وجود دارد باعث شده که مطالبه‌گری با، اما و اگر مواجه شود. مردم در استان ما می‌ترسند که حقوق اولیه خود را مطالبه کنند در بسیاری از نقاط مردم سکوت می‌کنند و از ما سمن‌ها می‌خواهند مطالباتشان را بگوییم مردم واهمه دارند که برای مطالبات مدنی انگ سیاسی یا جدایی‌طلبی به آن‌ها زده شود یا از کار بیکار شوند. اگر سطح مطالبه‌گری در استان ما پایین است به دلیل همین هراس‌هاست. نکته آن است که نارضایتی مردم و کشاورزان در مناطق مرزی بسیار آسیب‌زا‌تر از نارضایتی مردم و کشاورزان در فلات مرکزی است.

قنواتی‌زاده خاطرنشان می‌کند: از سوی دیگر تصمیم‌های اتخاذ شده در استان خوزستان مانند سدسازی‌های بیش از توان رود‌ها یکی از این موارد است. به این معنا که آب را در بالادست حبس می‌کنند با این قول که این آب برای تابستان ذخیره می‌شود و اگر زمستان باران شدیدی بارید از سیل در استان جلوگیری می‌کند، اما مشاهده می‌شود که این سد‌ها نه از سیل جلوگیری کرده است و نه در تابستان حقابه کشاورزان داده می‌شود. امسال هم زمزمه‌هایی هست برای اینکه حقابه کشاورزان در تابستان داده نشود. کشاورزی که وضعیت اقتصادی ضعیفی دارد اگر درتابستان هم کشاورزی نکند چه اتفاقی می‌افتد جز آنکه به مناطق دیگر مهاجرت کرده و حاشیه‌نشین شده و مشکلات اجتماعی دیگری را ایجاد می‌کنند.

وی می‌افزاید: متاسفانه در راستای مدیریت اشتباه و زنجیرواری که در حوزه آب انجام می‌شود، دبی رود‌های مختلف استان را با یکدیگر مقایسه می‌کنند و بعد رودی که دبی آن بالاتر است را انتخاب می‌کنند تا از طریق آن مشکل آب استانی دیگر را حل کنند این آب‌ها به نام آب شرب جا به جا می‌شود، اما به کام توسعه صنایع کشاورزی در فلات مرکزی استفاده می‌شود این اجحاف‌ها را مردم می‌بینند و مشکلات اجتماعی ایجاد می‌شود با این رویکرد که حتما زادگاه تصمیم‌گیران حوزه آب در همان مناطقی است که مقصد انتقال آب هستند و این افراد منابع ما را به سمت زادگاه‌های خود می‌برند این موضوع باعث ناامیدی مردم می‌شود.

این فعال محیط زیست می‌گوید: مشکل دیگری که در استان خوزستان وجود دارد موضوع نیشکر است، ما شرکتی داریم به نام توسعه نیشکر که مزارع بزرگی را در استان راه‌اندازی کرد در حالیکه جانمایی این مزارع در استان خوزستان اشتباه بود. زیرا استان خوزستان منطقه‌ای پرباران نیست نیشکر محصولی است که شوری خاک را نمی‌تواند تحمل کند، در مرحله اول مجبورند که زمین‌ها را بشویند، آب ناشی از شستن زمین‌ها وارد رودخانه شد و کیفیت آب را در پایین دست استان به شدت کاهش داد. از سوی دیگر نیشکر مصرف آب بالایی دارد که همین موضوع هم باعث می‌شود که وجود نیشکر در خوزستان بر سایر حوزه‌های نیازمند آب در استان تاثیر بگذارد. جالب آن است که شکر تولید شده در استان خوزستان در خود استان یافت نمی‌شود و به نظر می‌رسد این شرکت بیشتر از طریق صنایع جانبی که همان الکل است درآمد دارد.