بهره برداری از سد «ایلیسو» در ترکیه و خطری که هورالعظیم را تهدید می‌کند

این روز‌ها آنکارا سرخوش از افتتاح یکی از عظیم‌ترین طرح‌های مهندسی در این کشور است که قرار است برق قابل توجهی از صنایع و جمعیت شرق ترکیه را تامین نماید.

احداث سد «ایلیسو» یکی از پروژه‌های وسیع ترکیه در حوزه سدسازی روی رودخانه‌های دجله و فرات است که کار ساخت آن از سال ۲۰۰۶ میلادی آغاز شد و با بستن رودخانه دجله، همچنین راه اندازی نیروگاه برقابی آن قرار است نزدیک به یک هزار و ۲۰۰ مگاوات برق را برای شرق این کشور تولید نماید.

اما آنچه باعث نگرانی کارشناسان محیط زیست شده تاثیر به سزای این سدسازی بر روی طبیعت غرب ایران و ۲ کشور عراق و سوریه است؛ تابستان اخیر هورالعظیم به عنوان یکی از بزرگترین تالاب‌های ایران دچار خشکسالی شدیدی شد که بسیاری از حامیان زیست محیطی آن را احداث سد‌ها می‌دانستند و حالا با پا در میدان گذاشتن سد «ایلیسو» در ترکیه احتمالا باید منتظر نابودی بیش از پیش هورالعظیم باشیم.

تاثیر سد ایلیسو بر شهروندان خوزستانی چیست؟

طی سال‌های ۹۴ و ۹۵ خوزستان با گرد و خاک‌های پی در پی و غلیظی مواجه شد که پس از آن شهروندان بسیاری نیز دچار مشکلات ریوی و تنفسی شدند؛ همین مسئله صبر مردم را لبریز کرد.

البته آن زمان مسئله خشک شدن عمدی هورالعظیم از سوی وزارت نفت اعلام شد، اگرچه چند سالی است که وضعیت بهتر از گذشته شده، اما اگر سد ایلیسو به صورت کامل آبگیری و از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله جلوگیری نماید، دوباره باید شاهد معضل گرد و غبار همچون سال‌های گذشته باشیم؛ صحبتی که محمد جواد اشرفی مدیر کل اداره حفاظت محیط زیست خوزستان نیز آن را تایید می‌کند.

او در گفتگو با خبرنگار گفت: یک سوم تالاب هورالعظیم در ایران و ۲ سوم آن در عراق قرار دارد که یکی از منابع تامین حقابه این تالاب در کشور همسایه دجله است، اما در هر حال هورالعظیم یک اکوسیستم واحد دارد و چالش‌های هر بخش روی معیشت و وضعیت بخش دیگر تاثیر گذار خواهد بود.

اشرفی افزود: اگرچه اطلاعات دقیق نداریم که ساخت این سد چه حد می‌تواند روی آب رودخانه دجله تاثیرگذار باشد، اما با توجه به مرز بندی ایجاد شده بین ۲ بخش عراقی و ایران تالاب هورالعظیم و همچنین شیب موجود که به سمت عراق است آب وارد بخش ایرانی نمی‌شود.

نبود آب و آتش در تالاب؛ برخاستن گرد و خاک و دود غلیظ در آسمان

مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست خوزستان بیان کرد: نبود آب و خشکی نی‌ها می‌تواند تاثیر منفی زیادی داشته باشد و آتش سوزی در نی‌ها باعث ایجاد دود غلیظ در آسمان خوزستان و حتی فراتر از آن گردد؛ افزون بر آتش سوزی برخاستن گرد و خاک از زمین این تالاب نیز زندگی شهروندان عراقی و ایرانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

انتظار می رود با توجه به تاثیرات منفی سد ایلیسو بر محیط زیست منطقه و به ویژه ایران دستگاه دیپلماسی نقش خود را ایفا نماید، البته پژوهش هایی نیز در خصوص تاثیرات احداث این سد بر دجله و فرات در حال پیگیری است.

تشکیل کارگروه برای مطالعات بر تبعات زیست محیطی سد سازی ترکیه

علی محمد طهماسبی بیرگانی دبیر کارگروه ملی گرد و غبار در این‌باره گفت: طی سال های گذشته مسئولیت انجام مطالعات درباره تبعات زیست محیطی سدسازی‌های ترکیه روی دجله و فرات به وزارت نیرو واگذار و اعتبار آن نیز از سوی کارگروه ملی تخصیص داده شده است.

او افزود: با توجه به این‌ که برای پیگیری‌های حقوقی این موضوع از نهاد‌های بین‌المللی، نیازمند ارائه مستندات و پژوهش‌های علمی هستیم، این کار در حال انجام است و پیش‌بینی می‌کنیم وزارت نیرو در آینده نزدیک این مطالعات را تکمیل کند.

چرایی تاخیر در انجام این مطالعات با وجود سپری‌ شدن چند سال از هشدار‌ها درباره احداث سد ایلیسو را هم از طهماسبی جویا می‌شوم و او پاسخ می‌دهد: یک دلیلش خارجی بودن محل اصلی مطالعه و نیاز به مشاوران چندملیتی بود و دلیل دیگرش هم اختلاف‌ نظر بر سر مجری کار. به گفته او، از سال ۹۸ وزارت نیرو و سازمان محیط زیست بر سر این‌ که کدام یک باید این مطالعه را انجام دهند، اختلاف‌ نظر داشته‌اند، اما در نهایت و پس از مکاتبات متعدد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌ جمهوری، سال گذشته مسئولیت این کار بر عهده وزارت نیرو گذاشته شد تا با همکاری دانشگاه تربیت مدرس کار را به سرانجام برساند.