از خشکسالی تا خام فروشی خرما؛ این شیرین سیاه رونق نمی گیرد

به گزارش کشاورزی پرس، شهریور که فرا می‌رسد خورشید داغ‌تر از همیشه بر فراز نخلستان‌ها نظاره گر خودنمایی خوشه‌های خرمای آویزان شده از درختان نخل می‌شود.

او پرتو‌های مهربانش را با سخاوت تمام  بر نخلستان می‌گستراند و نخلستان نیز با شوقی عمیق آن را دریافت می‌کند.

حکایت سخاوت خورشید و خرسندی نخلستان یا همان خرماپزان  برای جنوبی‌ها ملموس‌تر است. اما شکوه نخلستان‌های خوزستان مانند گذشته نیست و  تنش‌های آبی چند سال اخیر نخل‌های زیادی را بی سر کرده و به نابودی کشانده.

قصه شادی نخل‌های خوزستان به پایان رسیده و حالا نخلداران با انبوه مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند در این گزارش به اختصار به این مشکلات می پردازیم.

اما با وضع موجود استان خوزستان نفت خیز هنوز در حوزه تولید انواع خرما خشک، نیمه خشک و رطبی، پتانسیل بالقوه‌ای دارد. نخلداران زحمتکش متناسب با نیاز و سلیقه بازار، محصول خود را به صورت خارک، رطب و خرما به بازار عرضه می‌کنند.

 سطح زیر کشت نخیلات استان ۴۲ هزار و ۸۲۰ هکتار است که از این میزان ۳۷ هزار و ۱۷۰ هکتار بارور (بیش از ۵.۵ میلیون اصله نخل بارور) و ۵ هزار و ۶۵۰ هکتار غیر بارور  هستند و  حدود ۲۰ درصدخرمای کشور در استان خوزستان تولید می‌شود.

تنش‌های آبی بلای جان نخل‌های جنوب

حسنی نخلدار شادگانی که بیش از ۳۰ سال است با تمام وجودش آبادانی را به ۲ هکتار نخلستانش با ۵۰۰ اصله درخت نخل هدیه داه،  می‌گوید: هزینه تمام شده هر کیلو خرمای استعمران ۱۳ الی ۱۵ هزار تومان برای سال ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ است در حالی که خرید تضمینی خرمای درجه یک ۹۲ هزار و ۱۵۰ ریال است.

او گفت: تنها شغلش نخلداری است و درآمد دیگری ندارد و امرار معاشش تنها از طریق فروش خرما است. طی خشکسالی نصف نخل هایش از بین رفته و محصولش امسال نصف شده.

نخلداران ناراضی از قیمت تضمینی خرما

به گفته این نخلدار شادگانی اکنون میانگین باروری هر اصله درخت ۳۵ الی ۵۰ کیلوگرم خرمای استعمران است که قبل از خشکسالی ۸۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم بوده و در حال حاضر به نصف رسیده.

او محصولش را امسال به تعاون روستایی فروخته است و تا الان ۹۰ درصد از مبلغ را دریافت کرده، ولی از مبلغ خرید تضمینی راضی نیست.

حسنی خرید تضمینی را تا زمانی خوب دانست که اصول آن رعایت شده، پرداخت‌ها به موقع بوده، تمام خرما‌ها خریداری و هزینه برای کشاورز و نخلدار به صرفه باشد.

حکایت همیشگی مشکلات نخلداران سرزمین جنوب

 نخلدار شادگانی گفت: یکی از مشکلات موجود این است که خریدار خرمای درجه یک را از نخلدار خریداری کرده، ولی در فاکتور درجه ۲ ثبت می‌کند.

او می گوید:  آب بها مشکل دیگر ما است که در هر هکتاری مبلغ یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان حقابه با آماری که جهاد کشاورزی اعلام می‌کند، می‌گیرند.

به گفته این نخلدار شادگانی سهمیه کود مخصوص نخیلات، کود مایع، ریز مغذی و.. ندارند و سهمیه سبد (جابجایی بار، برداشت و..) برای نخیلات نخلداران توزیع نشده.

او گفت: قبل از سال ۷۵ جهاد کشاورزی به صورت سراسری نخیلات را سمپاشی می‌کرد، ولی از آن سال به بعد این طرح به دلیل مسائل محیط زیستی لغو شد.

حسنی  می‌گوید: به دلیل اینکه بیمه پرداختی خوبی ندارد ۳ سال است که محصولش را بیمه نکرده.

این نخلدار شادگانی قیمت هر اصله نهال را  از ۵۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان متغیر عنوان کرد.

به گفته او برای کاشت درخت جدید اگر بخواهد پاجوش استفاده کند، چون زمان خاصی دارد (بهار و پاییز) پاجوش نیاز به آبیاری منظم دارد و وقتی رودخانه خالی از آب  و  دچار تنش آبی است پاجوش تثبیت نمی‌شود بنابراین پاجوش هم از بین می‌رود.

حسنی لایروبی انهار را یکی دیگر از مشکلات  و آخرین لایروبی انجام شده قبل از وقوع سال ۹۸ عنوان کرد. 

نخلدار شادگانی گفت:  اگر آب نخلستان‌ها تامین نشود تا سال آینده تمام نخلستانش از بین می‌رود.

او می‌گوید: در تهیه سبد و یا صندوق در زمان تحویل خرما به مراکز خرید تعاون روستایی با مشکل جدی مواجه شدیم.

حسنی گفت: کشاورز صندوق را ۳۵هزار تومان خریداری می‌کند و در هنگام تحویل پول آن به کشاورز داده نمی‌شود و آن هم برای کشاورز هزینه دارد.

سرانه مصرف خرما در خوزستان برای هر نفر بیش از ۱۰ کیلو است 

 بیش از ۷۵ رقم خرما در استان کشت می‌شود که ارقام مهم استان شامل استعمران، برحی، خضروای، گنطار، کبکاب، خاصی، دیری، زاهدی، فرسی و عویدی است.

به گفته نوروزی سرانه مصرف استان بین ۱۰ الی ۱۲ کیلوگرم به ازای هر نفر و به عبارتی حدود ۵۰ هزار تُن خرما در استان مصرف می‌شود.

سالانه حدود ۸۵ هزار تن خرما با هدف صادرات به خارج از کشور از سوی کارگاه‌های بسته بندی و صادر کننده خریداری می‌شود که به گفته   معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان حدود ۱۰۰ هزار تن از خرمای تولید استان در سایر استان‌ها توزیع می‌شود.

این مقام مسئول گفت: در حال حاضر ۲۹ کارگاه صنعتی بسته بندی و فرآوری خرما در استان فعالیت می‌کنند و همچنین ۴۰ کارگاه سنتی نیز در حال فعالیت هستند.

کاهش بیش از ۳۰ درصدی کیفیت و کمیت خرما ناشی از تنش‌های آبی

نوروزی می گوید: مجموعه این کارگاه‌ها اشتغالی بالغ بر ۳ هزار نفر به صورت مستقیم و ۱۸ هزار نفر به صورت غیرمستقیم را در استان ایجاد کرده اند.

تنش‌های آبی اخیر به طور متوسط بین ۳۰ الی ۳۵ درصد باعث کاهش کمیت و کیفیت خرما شده است.

به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان اقدامات حمایتی مجموعه سازمان جهاد کشاورزی خوزستان از کارگاه‌های بسته بندی و فرآوری خرما شامل صدور مجوز موافقت اصولی، تاسیس و بهره برداری، پرداخت تسهیلات احداث و سرمایه در گردش، همکاری در تعیین قیمت خرید توافقی محصول و رفع موانع پیش روی صادرات است.

اشتغال ۴۰  هزار نفری در صنعت خرما

به گفته این مقام مسئول در بخش نخیلات به ازای هر هکتار برای  یک نفر اشتغال ایجاد می‌شود که بالغ بر ۴۰ هزار نفر به صورت مستقیم شاغل به کشت و کار نخیلات هستند.

نوروزی می‌گوید: علی رغم خشکسالی و تنش‌های وارده به نخیلات با توجه به اقدامات ترویجی و حمایتی انجام شده و همچنین اضافه شدن سطح توسعه سالیان گذشته، تولید میزان محصول طی دوسال اخیر نسبت به سال‌های قبل از آن افزایش یافته است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان گفت: سازمان جهاد کشاورزی با برگزاری جلسات و ارائه آنالیز هزینه‌های تولید خرما به نخلداران و کارگاه‌های خریدار خرما، تلاش خود را در توافق طرفین برای تعیین قیمت خرید توافقی خرما به کار گرفت.

او گفت: همچنین با پیگیری انجام شده مجوز خرید تضمینی خرما پس از ۱۷ سال و فقط برای خوزستان را دریافت نمود تا از کاهش قیمت محصول در زمان برداشت جلوگیری گردد.

کمبود آب و حقابه عمده‌ترین مشکل نخلداران

این مقام مسئول می‌گوید: از طریق مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان و مراکز دهستان‌ها به کشاورزان  اطلاع رسانی نموده تا خرمای خود را بصورت مستقیم به کارگاه‌ها و یا مراکز خرید سازمان تعاون روستایی تحویل نمایند.

نوروزی در خصوص نخل‌های بی سر شادگان گفت: نخل‌های از بین رفته طی فرآیند تدریجی بیش از یک دهه و به علت پیری از بین رفتند و به ازای از بین رفتن هر هکتار نخلستان بین ۶ تا ۷ تن از تولید خرمای استان کم می‌شود.

به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان  سردخانه و انبار‌های تدارک دیده شده ظرفیت ذخیره سازی و نگهداری   ۸ الی ۱۰ هزار تن خرما  را دارند.

او  کمبود آب و حقابه سازمان را عمده‌ترین مشکلات نخلداران و نبود ظرفیت کافی صنایع بسته بندی و فرآوری کافی و  پیر و فرسوده بوده قسمتی از نخیلات را از دیگر مشکلات نخلداران عنوان کرد.

این مقام مسئول مهمترین عامل برای توسعه صادرات  را کمک به گسترش و نوسازی صنایع فرآوری و تبدیلی داخلی کشور می‌داند.

آبیاری نوین در نخلستان‌های خوزستان جایی ندارد!

آبیاری نخیلات عموما سنتی و از جمله مشکلات موجود در بخش کشاورزی استان است و با توجه به محدودیت منابع آبی استان مقرون به صرفه نیست.  

تحقیقات کارشناسان حوزه کشاورزی نشان می‌دهد که درآمد حاصل از یک هکتار نخلستان خرما در طی یک سال زراعی خوب و با قیمت مناسب، تنها هزینه‌های تولید و مخارج خانوار را فراهم می‌کند و پس‌اندازی برای سرمایه‌گذاری در تغییر شیوه آبیاری به جا نمی‌گذارد و جهاد کشاورزی برای ارائه تسهیلات  و استفاده از آبیاری نوین بیش از ۸۰ درصد هزینه را تقبل می‌کند.

با اصلاح شیوه آبیاری، ضمن جلوگیری از هدررفت آب، می‌توان زمینه توسعه اراضی زیر کشت را هم فراهم کرد.

نوروزی کمک‌های فنی و اعتباری در قالب تسهیلات بانکی و یارانه به منظور خرید پاجوش و نهال استاندارد و همچنین پرداخت یارانه جهت اصلاح و نوسازی نخیلات مانند پروژه‌های تغذیه، برداشت بهداشتی و … را از تسهیلات ارائه شده به نخلداران عنوان کرد.

مدیرکل تعاون روستایی خوزستان  می‌گوید: خرما به درجه یک، ۲ و ۳ درجه بندی می‌شوند و قیمت خرید  خرمای درجه یک ۹۲ هزار و ۱۵۰ ریال، درجه دو ۷۸ هزار و ۲۵۰ ریال و درجه سه ۶۰ هزار و ۱۰۰ است.

محمد امین معین راد  میزان خرمای خریداری شده از سوی تعاون روستایی را ۲۰ تن عنوان کرد.

او می‌گوید: از ۲۳ شهریورماه خرید خرما آغاز شده و این کار بدون هیچ خللی تا پایان فروش کل خرما ادامه دارد.

این مقام مسئول تعداد مراکز خرما در خوزستان و همچنین تعداد انبار‌های نگهداری خرما را ۳۲ انبار عنوان کرد که در آن شادگان و آبادان بیشترین میزان خرما را به مراکز خرید تحویل دادند.

به گفته مدیرکل تعاون روستایی خوزستان  علت خرید تضمینی خرما درخواست کشاورزان و دستور رئیس جمهور بوده است.

طلب نخلداران خوزستانی وصول شد

معین راد افزایش تعداد مراکز خرید، افزایش آموزش نگهداری و پرورش خرما بین کشاورزان را  از جمله اقدامات انجام شده برای ارتقای عملکرد برشمرد.

او می‌گوید طرح تشویقی برای کشاورزان در نظر گرفته نشده است و طلب یک هزار و ۶۹۰ میلیارد ریالی نخلداران خوزستانی بابت فروش حدود ۱۸ هزار تن خرمای استعمران پس از پیگیری انجام شده تسویه و به حساب آنان واریز شد.

این مقام مسئول گفت: نمایشگاه دائمی برای عرضه خرما وجود ندارد و با توجه به مشارکت ارگان‌های دولتی دخالت دلالان به کمترین حد خود رسیده است.

او با بیان اینکه خرمای خوزستان به کشور‌های حاشیه خلیج فارس، ترکیه و گرجستان صادر می‌شود، گفت:  با توجه به اینکه استعمران خرمای صادراتی استان است مزایده آن انجام شده است.

سیاست‌های غلط آبی ویران گرتر از جنگ

دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی شادگان و عضو هئیت مدیره نظام صنفی خوزستان گفت: سال ۶۳، ۶ میلیون اصله درخت نخل در شادگان وجود داشته، ولی در حال حاضر به کمتر از ۲ میلیون رسیده است.

در جنگ عراق با کشورمان ۱.۵ میلیون نخل در اروند کنار آبادان خشک شد، اما سیاست‌های غلط آبی و پروژه‌های دخالت در منابع آب بعد از جنگ ۳ میلیون نخل را از بین برد یعنی ۲ برابر ویران گرتر از جنگ.

تنها در سال ۹۷، ۱.۵ میلیون اصله درخت نخل در اروندکنار آبادان  از بین رفته است و از ۶ میلیون اکنون حدود ۲ میلیون باقی مانده است.  

درست است که هرچه از عمر نخل بگذرد هم کیفیت و هم کمیّت محصول آن پایین می‌آید، اما ارگان‌های مسئول باید برای این نخل‌های فرتوت و پیر فکری کرده و به فکر گسترش نخلستان‌ها و همکاری و ارائه تسهیلات به نخلداران باشند تا شاهد نابودی نخلستان‌های خوزستان نباشیم.

 کارشناسان این حوزه می‌گویند بر اساس چشم انداز‌های تعیین شده تا سال ۱۴۰۴، کشت درختان خرما باید به ۵۶ هزار هکتار افزایش یابد تا تولید سالانه این محصول به ۳۱۰ هزار تن برسد.

مقامسی گفت: نخل‌های شادگان بعلت تنش آبی و خشک شدن رودخانه جراحی و نهر‌های منتهی به نخیلات شادگان خشک شده اند.

در صورت تداوم تنش‌های آبی، تالاب شادگان مرکز ریزگرد‌های کشور می‌شود

او می‌گوید ۸۵ درصد خشکی نخل‌ها به دلیل تنش آبی و عدم حمایت سازمان آب و برق و وزارت نیرو از کشت‌های پایدار باغات و  بعلت تنش آبی و خشک شدن رودخانه جراحی و نهر‌های منتهی به نخیلات شادگان است.

پیشتر  عامری فعال محیط زیست شادگان  بزرگترین مشکل تامین آب نخلیات شادگان در حوزه مارون دانست و دلیل آن  را نیز افت دبی آب خروجی از سد مارون در بالا دست حوزه جراحی عنوان کرد.

او می‌گوید میزان شوری آب در این محدوده  یک هزار و ۲۰۰ تا ۹ هزار میکروموس بر متر مکعب است که رهاسازی آب به شکلی است که به مدت ۱۰ روز آب را رهاسازی و سپس ۱۳ روز متوقف می‌شود.

میزان سختی آب در آن ۱۰ روز حدود ۲ هزار و ۵۰۰ میکروموس بر متر مکعب را نشان می‌دهد، اما به محض توقف این عدد به ۴ برابر حد مجاز می‌رسد.

کارشناسان حوزه کشاورزی نیز می‌گویند شوری آب تاثیر زیادی بر کیفیت گیاهان و محصولات آن‌ها دارد و  سرریز شدن پساب‌های صنعتی و کشاورزی در بالا دست حوزه مارون و کارون و استفاده از موتور پمپ‌های غیر مجاز در این مسیر‌ها موجب می‌شود آب به صورت کامل به پایین دست نرسد که یکی از دلایل آن قدیمی بودن روش‌های کشاورزی و مدرنیزه نشدن آن‌ها است.

 عضو هئیت مدیره نظام صنفی خوزستان گفت: مساحت تالاب شادگان ۴۰۰ هزار هکتار و مساحت نخلستان‌ها ۱۳ هزار هکتار است که  در صورت خشک شدن تالاب شادگان قطعا با تنش و مشکلات ریزگرد‌ها مواجه می‌شویم و مرکز ریزگرد‌های کشور،   تالاب بین المللی شادگان خواهد بود.

نابودی نخل‌ها تا ۱۰ سال آینده حتمی است!

به گفته مقامسی سالانه تنها ۱۰ درصد از سطوح نخیلات از بین رفته جبران می‌شود که با این روند نابودی نخیلات در ۱۰ سال آینده حتمی است.

دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی شادگان  گفت: اگر بجای شهرک‌های صنعتی بلاتکلیف، یک شهرک خرما احداث شود و صنایع تبدیلی و جانبی را انجام دهد کشاورز سود می‌بردو در صورت رونق آینده شغلی خوبی را رقم می‌زند.

هدف از ایجاد شهرک فناوری خرما تمرکز فعالیت‌های مربوط به این محصول در خوزستان است و استفاده از آخرین تکنولوژی‌های روز در بسته‌بندی، فرآوری و صنایع جانبی در ساخت این پروژه مورد بررسی قرار گرفته است.

به دلیل نبود محل نگهداری خرما، کارخانجات محصولات را مستقیما از باغ خریداری می‌کنند و در شرکت‌ها طی فرآیندی هسته آن‌ها استخراج شده، مقداری پارافین می‌افزایند و بعد صادر می‌کنند. در حالی که درآمدزایی از راه فرآوری کردن این محصول در شرکت‌ها هم اشتغال را به همراه دارد و هم کشاورز می‌تواند درآمد بیشتری کسب کند.

به گفته کارشناسان  حوزه کشاورزی نیاز است در ایران نیز کارخانجات مدرن ساخته و تجهیز شوند. هم اکنون کشور‌های حوزه خلیج فارس با ساخت کارخانجات مبتنی بر تکنولوژی روز در این زمینه حرفی برای گفتن دارند در حالی که پاجوش نخیلات این شیخ نشینان از نخلستان‌های آبادان و خرمشهر فراهم شده است و ما همچنان به صورت سنتی عمل می‌کنیم.

همچنین این کارشناسان می گویند اشتغالزایی و افزایش صادرات یکی از دستاورد‌های ایجاد شهرک فناوری خرما خواهد بود و ایجاد زیرساخت‌های برای تکمیل چرخه تولید تا صادرات خرما در استان ضروری است.

 بررسی‌ کارشناسان حوزه کشاورزی نشان می‌دهد که خرمای خوزستان به‌صورت فله‌ای خریداری می‌شود و در دیگر استان‌های کشور با بسته‌بندی‌های استاندارد به بازار‌های مختلف در حال عرضه است.

آن ها علت خام‌فروشی خرمای خوزستان ضعف موجود در فرآیند تولید این محصول کشاورزی می دانند ومی گویند تولید آن باید از معیشت محوری برای کشاورزان به تجاری محوری تبدیل گردد تا زمینه ترغیب نسل جدیدی از کشاورزان به‌منظور فعالیت در حوزه خرما فراهم شود.

کارگاه‌های بسته‌بندی به واسطه نبود رقابت در تعیین نرخ خرید محصول، قیمت‌های خود را به کشاورز تحمیل می‌کنند و کشاورزان بالاجبار باید قیمت تحمیلی این کارگاه‌ها را بپذیرند  که در غیر این صورت خرمای تولید شده به‌دلیل نبود محل مناسب جهت نگهداری از بین خواهند رفت.

این مقام مسئول می‌گوید: ۱۰ تن از خرمای پارسال در کارگاه تولید و بسته بندی مانده بود که  اکنون ۳ هزار تن مانده و بقیه صادر شده است.

ضعف قانونی در برخورد با نهالستان‌های بدون مجوز، نبود بسته‌های حمایتی ویژه برای نهالستان‌های مثمر و پایین بودن سهم یارانه نهال از جمله مشکلات نخلداران به شمار می‌روند.

افزایش مهاجرت  با خشکی نخل‌ها 

به گفته مقامسی سازمان جهاد و تعاون روستایی طرح تشویقی برای نخلداران ندارند و نهاده‌ها را به صورت آزاد خریداری کرده و همچنین تکریب، تنظیف، تلقیح، سمپاشی و حفظ و نگهداری برعهده خود نخلدار است.

عضو هئیت مدیره نظام صنفی خوزستان گفت: به دلیل عواملی مانند خشکسالی، تنش آبی و به دنبال آن خشک شدن نخلستان‌ها و نبود درآمد کافی بسیاری از مردم شادگان و روستا‌های آن به حاشیه شهر‌های دیگر مهاجرت می‌کنند.

او می‌گوید: بیشتر مشکلات با آبیاری نخیلات، تامین حقابه و حمایت از قیمت‌ها قابل حل است.

منبع باشگاه خبرنگاران جوان