۳ راهکار دولت برای کنترل قیمت پیاز شکست خورد| ناکارآمدی مدیریتی عامل اصلی گرانی محصولات کشاورزی

 براساس اعلام مسئولان جهاد کشاورزی، هرمزگان سومین تولید کننده پیاز در کشور محسوب می شود؛ هر چند سطح زیر کشت این محصول کاهش چشمگیری نداشت اما کشاورزان نسبت به سال زراعی گذشته در همان سطح مقداری کمتری کاشته و از طرفی برودت هوا نیز برداشت را با تأخیر روبرو کرد تا بازار دچار نوسان قیمت و عدم تعادل در عرضه و تقاضا شود.

بازار عرضه پیاز در ماه‌های منتهی به آخر سال ۱۴۰۱ با شوک ناگهانی قیمت روبرو شد. افزایش قیمت در اوج هیجان بازار شاید منطقی به نظر نرسد. حال آن که متولیان از بهبود اوضاع بازار پیاز اطمینان دارند، ضروری است مسئله را مورد تحلیل قرار داده تا در سال‌های آتی با اتکا به تجارب گذشته از نوسانات قیمت این محصول جلوگیری شود.

مصطفی دارایی نژاد رئیس اتحادیه بارفروشان تهران اعلام کرد با توجه به مساعد شدن هوا و ازدیاد عرضه، قیمت هر کیلو پیاز ۲۰ درصد کاهش یافته است. اما در اواخر دی و بهمن قیمت هر کیلو پیاز به ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان هم رسید. از طرفی در میادین هم که معمولاً قیمت‌ها کنترل شده است، محصول با کیفیت ارائه نمی‌شد.

چرا پیاز گران شد؟

متولیان امر در حوزه کشاورزی و بازار این محصول دلایل متفاوتی را برای گرانی پیاز ذکر می‌کنند. مجید حسنی‌مقدم مدیرکل بازرگانی داخلی وزارت جهاد کشاورزی معتقد است که «تغییر فصل و بارندگی‌ها در جنوب کشور، ایجاد وقفه کوتاه در حمل و نقل و صادرات از جمله عوامل افزایش قیمت این محصول بود». دولت هم برای مقابله با گرانی قیمت پایه صادراتی را از ۱۳ سنت به ۴۰ سنت افزایش داد تا صادرات کند شود و بازارهای داخلی اشباع شوند.

رئیس اتحادیه بارفروشان تهران در مهرماه هشدار داده بود که صادرات بی رویه موجب افزایش قیمت می‌شود. وزارت جهاد کشاورزی هم در اولین اقدام صادرات این محصول را ممنوع اعلام کرد اما صادر کنندگان به دیوان عدالت اداری شکایت بردند و رأی دیوان رفع ممنوعیت صادرات بود. نتیجه اینکه روزانه فقط بین هزار تا ۲ هزار و ۵۰۰ تن پیاز به دو کشور عراق و پاکستان صادر می‌شود. با این اوصاف دولت و وزارت کشاورزی تعرفه صادراتی را تا ۱۸۰ درصد افزایش داد اما تعرفه اعمال شده هم مانع صادرات نشد. چرا که علیرغم پرداخت تعرفه، صادر کنندگان سود ۳۰ درصدی را به جیب می‌زدند.

علیرضا مهاجر معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی در حاشیه اولین کنگره ملی مراکز جهاد کشاورزی در پاسخ به این سوال که چرا پیاز همچنان ارزان نشده است؟ گفت: یکی از دلایلی که منجر به افزایش قیمت پیاز شد ارزان بودن پیاز در سال ۱۴۰۰ بود که باعث شد کشاورزان کمتر پیاز بکارند.

اقدامات دولت برای کنترل قیمت پیاز

بهمن ماه ۱۴۰۱ مسعود امراللهی مدیر کل نظارت بر کالاهای اساسی وزارت جهاد کشاورزی نیز در این ارتباط گفت: برای کمک به ثبات بازار پیاز قرار است ۵۰ هزار تن از این محصول وارد کشور شود. نخستین بخش از این محموله وارد بندر جاسک شده است. هماهنگی های لازم با تولیدکنندگان عمده استان های هرمزگان و جنوب کرمان صورت گرفته که بیشترین میزان پیاز در بازارهای داخلی توزیع شود.

در واقع سه راهکار افزایش تعرفه صادراتی، هماهنگی با تولید کنندگان برای تأمین نیاز داخل و واردات پیاز در دستور کار قرار گرفت تا تب بازار فروکش کند.

اجرای طرح الگوی کشت در نوسان قیمت محصولات اثر دارد

رئیس انجمن تولید کنندگان، فرآوری و صادرکنندگان محصولات کشاورزی هرمزگان در گفتگو با بازار با اعلام این مطلب گفت: یکی از سیاست‌های اجرای طرح الگوی کشت حذف محصولات آب‌بر هست. معتقدم قبل از اجرای این طرح باید زیر ساخت های اجرایی فراهم می‌شد. در کل کشور ۶ هزار هکتار کاهش سطح زیر کشت پیاز داریم؛ اگر میزان برداشت میانگین ۴۸ تن در هکتار باشد رقمی نزدیک ۲۹۰ هزار تن کاهش تولید خواهیم داشت. آیا به نظر شما کاهش تولید در افزایش قیمت و عدم تعادل عرضه و تقاضا اثر ندارد؟

رضا امیری افزود: وزارت جهاد کشاورزی هم متولی تولید محصولات کشاورزی است و هم بخشی به عنوان بازرگانی دارد که نظارت بر بازار و به عبارتی حفظ تعادل عرضه و قیمت را عهده‌دار است.

وی گفت: شما می‌بینید در هیچ کدام از کالاها تورم به سرعت کنترل نمی‌شود اما برای محصولات کشاورزی وزارت جهاد با فشار بر تولید کننده و راهکار واردات عملا سد راه می‌شود. یعنی به محضی که بازار دچار نوسان شد واردات محصولات کشاورزی آزاد می‌شود. شاید مزیت آن برای کشاورز این باشد که وارد کننده سعی می کند قیمت را با محاسبه صرفه و سود در اختیار داشته باشد طبیعتاً این مسئله به افزایش قیمت تولید داخل هم کمک می‌کند.

برای اجرای طرح الگوی کشت ابتدا باید زیر ساخت‌ها فراهم شود، کشاورزان به لحاظ امکانات مورد نیاز با قیمت مناسب تجهیز شوند و حمایت‌های دولت (مشوق‌ها) هم افزایش یابد تا امکان رقابت وجود داشته باشد

امیری با اشاره به اینکه توان رقابتی ما با تولیدکنندگان خارجی قابل قیاس نیست، افزود: در پاکستان تولید محصولات کشاورزی یارانه خوبی دارد اما در ایران، دولت هر ساله یارانه تولیدات کشاورزی را کاهش می‌دهد حتی یارانه کود برداشته شد؛ نوسانات ارز هم قیمت نهاده‌ها و تجهیزات کشاورزی را به شدت بالا می‌برد که به تحلیل توان تولید کننده داخلی انجامید.

رئیس انجمن تولید کنندگان، فرآوری و صادرکنندگان محصولات کشاورزی هرمزگان اظهار کرد: معتقدم برای اجرای طرح الگوی کشت ابتدا باید زیر ساخت‌ها فراهم شود، کشاورزان به لحاظ امکانات مورد نیاز با قیمت مناسب تجهیز شوند و حمایت‌های دولت (مشوق‌ها) هم افزایش یابد تا امکان رقابت وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: صادرات و واردات در همه کشورها مرسوم است مثلا هندوستان سرانه مصرف بالایی در پیاز دارد اما یک فصل تولیدش کاهش پیدا می‌کند که اقدام به واردات می‌نماید ولی در سایر فصول علاوه بر نیاز داخل صادرات هم دارد. مهم این است که صادرات و واردات هم به تعادل بازار بینجامد و هم کشاورز داخلی را دچار مشکل نکند.

برای صادرات محصولات کشاورزی باید از هفت خوان رستم گذشت

امیری با انتقاد از بروکراسی حاکم بر صادرات محصولات کشاورزی تصریح کرد: برای صادرات محصولات کشاورزی باید از هفت خوان رستم گذشت و بروکراسی سنگینی بر آن حاکم است. وزارت جهاد کشاورزی هم هر جا احساس کند بازار دچار نوسان شده تنها راهش سخت‌تر کردن روند صادرات و افزایش تعرفه هاست؛ غافل از اینکه بازار جهانی تابع مقررات است.

وی ادامه داد: باید برنامه دراز مدت برای تسخیر بازار و جا انداختن محصول داشت. این گونه موانع عملاً ما را از گردونه رقابت خارج می‌کند. در مقابل پروسه واردات را ارزیابی کنید از زمان ابلاغ واردات پیاز تا ورود اولین محموله به بنادر کشور به سرعت نور عمل می‌شود و شاید کمتر از ۱۰ روز طول می‌کشد. چطور برای واردات این روند سریع اتفاق می‌افتد اما برای صدور محصول، پروسه زمانی طولانی و خسته کننده در نظر گرفته شده است این‌ها اشکالاتی است که باید مرتفع شود.

کشاورزی در هرمزگان معیشت محور است

رئیس انجمن تولید کنندگان، فرآوری و صادرکنندگان محصولات کشاورزی هرمزگان با اشاره به ضرورت به کارگیری مدیریت صحیح در حوزه کشاورزی اظهار کرد: عملکرد مدیریتی در همه حوزه‌ها اهمیت زیادی دارد خصوصاً در حوزه کشاورزی بسیار مهم و حیاتی است. اگر تصمیمات مبتنی بر آمار دقیق باشد ۵۰ تا ۶۰ درصد خطای مدیریتی کاهش می‌یابد.

در همین محصول پیاز همه ساله با یکسری مشکلات روبرو هستیم؛ یکسال کاهش قیمت‌ها به نحوی است که کشاورز حاضر است محصول را در مزرعه رها کند اما سال دیگر با کاهش تولید و افزایش چند برابری قیمت مواجه می‌شویم

وی ادامه داد: روشن عرض می‌کنم؛ در همین محصول پیاز همه ساله با یکسری مشکلات روبرو هستیم؛ یکسال کاهش قیمت‌ها به نحوی است که کشاورز است حاضر است محصول را در مزرعه رها کند اما سال دیگر با کاهش تولید و افزایش چند برابری قیمت مواجه می‌شویم. این‌ها ناشی از نبود آمار دقیق است. به طور مثال سرانه مصرف سالانه هر ایرانی ۱۲ کیلوگرم پیاز است به راحتی می‌توان متناسب با سرانه مصرف و میزان برداشت محصول در هر هکتار نیاز کشور را تشخیص داد و براساس آن عمل کرد.

امیری گفت: استان‌های تولید کننده مشخص هستند می‌توان با تعامل با استان‌های دیگر تعادل عرضه و تقاضا را ایجاد کرد و از طرفی مازاد تولید را هم به بازار خارجی روانه کرد. به طور مشخص اگر میزان تولید، قبل از آغاز سال زراعی به طور دقیق پیش‌بینی و برنامه‌های تعادل بازار و صادرات تدوین شود، ما دچار این مشکلات نخواهیم شد.

وی عنوان کرد: کشاورزی در هرمزگان و در بسیاری مناطق دیگر معیشت محور است و مردم به معیشت‌شان حساس هستند پیاز، سیب‌زمینی و گوجه قوت غالب مردم است. لذا نمی‌توان سفره مردم را به سیاست‌هایی گره زد که جامعه را با نوسان روبرو می‌کند. کشاورزی ما مدرن نیست، تجهیزات کشاورزی کشاورزان با فناوری روز فاصله دارد؛ طبیعی است که صرفه اقتصادی کمتری نسبت به رقبای خارجی داشته باشد. اینجا باید دولت حمایت‌های لازم را به عمل آورد تا کشاورز رغبت بیشتری به تولید داشته باشد.

کشت پیاز صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به گندم دارد

امیری با محاسبه صرفه اقتصادی دو محصول گندم و پیاز گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت به ازای هر هکتار کشت گندم ۵ تن محصول برداشت می‌شود. در مقابل به ازای هر هکتار کشت پیاز حدود ۵۰ تن برداشت محصول دارد. در حالیکه گندم هزینه‌های ردیف کار، کمباین و سیلو دارد و پیازکار هم هزینه نیروی انسانی را می‌پردازد حتی اگر هر کیلو گندم ۲۰ هزار تومان خریداری شود، هر هکتار حدود ۱۰۰ میلیون تومان ارزش محصول است. در مقابل اگر هر کیلو پیاز ۱۰ هزار تومان باشد یعنی نصف قیمت گندم باشد باز هم در هر هکتار ۵۰۰ میلیون تومان ارزش محصول برداشت شده است. ببینید تفاوت چقدر می‌شود؟

وی ادامه داد: کشاورزی که سال گذشته با زیان شدید روبرو شده امسال می‌خواهد ضررش را جبران کند تا معیشت و زندگیش به خطر نیفتد. معتقدم اجرای طرح الگوی کشت زمانی موفق خواهد بود که زیرساخت‌ها تامین شود، کشاورزی مدرن رونق گیرد، دولت حمایت‌هایش را افزایش دهد، مطالعه دقیقی از میزان عرضه و تقاضا وجود داشته باشد وگرنه با این هدف که محصول آب بر حذف شود نمی‌توان به کنترل بازار و ایجاد تعادل کمک کرد.

امیری در پایان دلایل گرانی پیاز را عدم اتکا به آمار دقیق در پیش‌بینی‌ها و اجرا، تأخیر در برداشت محصول استان‌های جنوبی، اختلال در حمل و نقل، قاچاق، دلالی و کاهش کشت در سطح ارزیابی کرد.

سطح زیر کشت کاهش چشمگیری نداشته است

مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه در ۳۰ استان کشور این محصول کشت می‌شود، گفت: جنوب کرمان با تولید ۶۰۰ هزار تن، فارس با تولید ۵۰۰ هزار تن، هرمزگان با تولید ۳۵۰ هزار تن، اصفهان با تولید ۳۵۰ هزار تن و کرمانشاه با تولید ۲۰۰ هزار تن به ترتیب رتبه‌های اول تا پنجم تولید کشور را دارند.

عباس مؤیدی رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان  با بیان این مطلب که سطح زیر کشت پیاز در سال زراعی جاری کاهش نیافته است، گفت: البته تولید کنندگان به هر دلیلی این محصول را کمتر کاشته‌اند اما تاثیری در روند افزایش قیمت پیاز در بازار ندارد.

وی با اشاره به سرمای هوا در بهمن ماه افزود: سرمای هوا موجب شد برداشت پیاز در مزارع هرمزگان و جنوب کرمان با تأخیر انجام شود و بازار با نوساناتی همراه شد. اما با همه احوال تلاش کرد در کوتاه‌ترین زمان ممکن با واردات و البته تسریع در برداشت در تأمین نیاز بازار نقش ایفا کنیم.

مؤیدی به دلایل افزایش قیمت این محصول در دو ماه پایانی سال اشاره کرد و اظهار داشت: چند عامل در گرانی پیاز اثر گذار بود که مهم‌ترین آن‌ها تأخیر در برداشت محصول، قاچاق و دلالی بود. متاسفانه علیرغم افزایش تعرفه صادراتی، محصول عملا به واسطه نوسانات نرخ ارز، هم برای صادر کنندگان و هم کشور مقصد صرفه اقتصادی داشت لذا روند صادرات ادامه داشت. ضمن اینکه سیل پاکستان و خساراتی که به کشاورزی این کشور وارد کرد، موجب شد که این کشور اقدام به افزایش واردات به ویژه از ایران کند و بخشی از محصول پیاز به این کشور و کشورهای همسایه منجمله عراق صادر شود.

وی با اشاره به نقش واردات در تعادل قیمت بازار تصریح نمود: بهر حال راهکارهای متفاوتی اندیشیده شد که یکی از آن‌ها بحث واردات بود. ولی اعتقاد دارم واردات به لحاظ روانی بیشتر در تعادل قیمت بازار اثر گذاشت.

رئیس جهاد کشاورزی هرمزگان از افزایش سطح زیر کشت گندم در این استان هم خبر داد و گفت: سال گذشته زراعی تقریبا حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ هکتار سطح زیر کشت گندم بود اما امسال این مقدار به ۲ هزار و ۸۰۰ هکتار رسیده است. قطعاً در تولید این محصول استراتژیک شاهد رشد قابل توجهی خواهیم بود.

مؤیدی اجرای طرح الگوی کشت را در افزایش قیمت پیاز منتفی دانست و افزود: به هیچ وجه اجرای این طرح نقشی در افزایش قیمت پیاز نداشته است. چرا که میزان کاهش سطح زیر کشت پیاز مطابق برنامه ابلاغی چندان زیاد نبود. از طرفی هرمزگان از جمله استان‌های تولید کننده محصولات خارج از فصل است و کشاورزان آزادی عمل بیشتری در کشت محصول دارند. از همه مهم‌تر اجرای طرح الگوی کشت اجباری نیست. بلکه این طرح به تعادل قیمت محصولات، افزایش بهره‌وری، صرفه جویی در مصرف آب و تعادل عرضه و تقاضا کمک خواهد کرد.

وی از کشاورزان هرمزگانی خواست با تقویت اتحادیه‌ها و صنوف کشاورزی زمینه توسعه کشاورزی، توسعه صادرات و بهبود عملکرد را فراهم کنند.

دهک‌های پایین قربانی افزایش قیمت‌ها

متاسفانه همه ساله عدم تعادل بازار موجب افزایش قیمت برخی محصولات کشاورزی می‌شود. محصولاتی که معمولاً در سفره مردم نقش ایفا می‌کنند و باید حساسیت بیشتری نسبت به مدیریت این محصولات داشت. چرا که قربانی این افزایش قیمت‌ها دهک‌های پایین جامعه هستند.

از سوی دیگر هر چند مسئولان معتقدند اجرای طرح الگوی کشت تأثیری در عدم تعادل عرضه و تقاضا ندارد، اما کاهش ۶ هزار هکتاری سطح زیر کشت پیاز و کاهش میزان کشت کشاورزان به دلایل مختلف از جمله زیان‌های شدید سال زراعی گذشته، افزایش قیمت نهاده ها موجب کاهش تولید این محصول مهم شد. نوسانات ارزی و قاچاق بی رویه از دیگر دلایل افزایش قیمت پیاز محسوب می‌شود به نحوی که در نمایشگاه گلفود دبی پیاز جنوب کرمان به وفور عرضه و در کشورهای همسایه پیاز تولیدی ایران بازار را به خود اختصاص داده بود.

دلالان در داخل هم نبض بازار را به دست گرفته و با توزیع قطره چکانی پیاز نقش مهمی در این اختلالات داشتند. موضوعی که عباس مرادیان، نائب رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی، به صراحت گفت: «قطع به یقین نمی‌توان ادعا کرد با کمبود بار پیاز مواجه هستیم؛ چرا که پیاز در انبار دلال‌هاست و آنها برای افزایش قیمت، به‌صورت محدود این محصول را در بازار عرضه می‌کنند.» جالب‌تر اینکه سودکلان را همین دلالان می‌برند و کشاورز کمترین بهره از افزایش قیمت نصیبش می‌شود افزایش میزان صادرات هم مزید بر علت شد اما دلالی و قاچاق در این نوسانات نقش کلیدی داشتند.