راهکار‌های موقت تنش‌های آبی در خوزستان؛ مُسکنی که راه حل بلند مدت می‌خواهد

به گزارش کشاورزی پرس، تنش‌های آبی که برخی از دانشمندان از سال‌ها پیش آن را پیش بینی کرده بودند، حالا در خوزستان به اوج خود رسیده و شهروندان را برای آب شرب و کشاورزی با دشواری‌هایی روبرو کرده است.

مدتی پیش در پی بی آبی و نبود آب برای کشاورزی عده‌ای از مردم دست به اعتراضاتی در چند شهر خوزستان زدند، اعتراضات از جنوب و غرب شروع شد، سپس به شمال و شرق خوزستان رسید و مجموعا در ۱۵ شهر اتفاق افتاد؛ استان خوزستان دارای ۶۱ شهر است.

بی آبی دلایل متعددی دارد، یکی از دلایل خشکی هورالعظیم به علت سدسازی‌های عظیم ترکیه بر رودخانه دجله است که باعث شده اهالی ساکن این تالاب بین المللی در هر ۲ بخش ایرانی و عراقی با مشکلات گسترده‌ای از جمله تلف شدن آبزیان و نبود آب برای کشاورزی مواجه شوند.

اما از سوی دیگر برخی از فعالان محیط زیست انتقال آب و سدسازی بر روی رودخانه کرخه و کارون را هم دلیل بی آبی در بخش ایرانی هورالعظیم و همچنین تنش‌های به وجود آمده می‌دانند، مسئولان خوزستانی و کشوری نیز یکی دیگر از عوامل را کشت محصولات آب بر عنوان می‌کنند.

طی ۲ سال گذشته به دلیل بارش‌های سیلابی در مناطق بالا دست رودخانه‌های جاری در خوزستان، تنش‌های آبی عقب افتاد و کشت شلتوک نیز با قوت ادامه داشت، مسئولان سد‌ها نیز برای جلوگیری از سرریز شدن سد و همچنین ورود نکردن سیلاب به شهر‌ها اقدام به رهاسازی آب از بند‌ها کردند، اما خشکسالی‌های امسال همه برنامه‌ها را بر هم زد.

در هر حال مجموع این عوامل از جمله خشکسالی باعث شده تا حالا بسیاری از مسئولان لشکری و کشوری در پی راه حل‌هایی برای رفع این مشکلات باشند؛ راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت، اما راه حل های کوتاه مدت چه مسائلی را پیش رو دارد؟

نگرانی از رهاسازی آب از سد کرخه

قاسم یکی از اهالی روستا‌های بستان که تا پیش از این برای تامین آب گاومیش هایش با مشکلاتی مواجه بود، می‌گوید: پس از رهاسازی آب از سد کرخه و همچنین ایجاد حوضچه از سوی سازمان جهاد کشاورزی، حالا نه تنها جریان آب گاومیش‌ها را در آغوش خود می‌کشد بلکه کودکان نیز از آب تنی در این رود لذت می‌برند.

رهاسازی آب از نیروگاه و سد کرخه که حالا موجب پرآبی پایین دست این بند تا نزدیکی‌های تالاب هورالعظیم شده است، موجب خوشحالی بسیاری از اهالی روستا‌های رفیع و بستان گشته، زیرا زندگی این مردم به آب بستگی دارد و منبع درآمد آن‌ها یعنی کشاورزی و پرورش دام هم وابسته به آب است، اما این رهاسازی موجب ایجاد نگرانی برای تامین نشدن آب تا پایان تابستان شده، هر چند مسئولان سد کرخه می‌گویند همه چیز برنامه ریزی شده است.

رهاسازی آب از سد کرخه برنامه ریزی شده است

محمدرضا یزدانی پور مدیرعامل سد و نیروگاه کرخه در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه مسئله رهاسازی آب از سد کرخه با دبی کنونی راهکار کوتاه مدت نیست و تا حدودی فنی و پیچیده است،گفت: مجموعه عواملی باعث وقوع بحران کنونی شده؛ نخست واقع شدن کشور ما در سرزمینی خشک، سپس خشکسالی که ما در یکی از خشک‌ترین سال‌ها قرار داریم و پس از آن تحریم و کرونا هستند.

او با اشاره به مشکلات نیروگاه‌های تولید برق برای تامین قطعات خود با توجه به تحریم‌های بین المللی افزود: وقتی در تابستان موتورخانه‌های گازی برای تامین قطعاتشان دچار مشکل می‌شوند و تولید برق را متوقف می‌نمایند، نیروگاه برقابی موظف است کمک کند تا شبکه برق کشور پایدار بماند که این مسئله رهاسازی آب را می‌طلبد.

یزدانی بیان کرد: برخی گمان می‌کنند، رهاسازی آب در دوره کنونی حاصل فشار‌های پی در پی بر اثر تنش‌های آبی است، حال آنکه در شرایط حال حاضر و با توجه به حجم مخزن سد کرخه نباید آبی رها شود، اما طی برنامه ریزی‌های صورت گرفته مقرر شد تا رهاسازی آب بر اساس محاسبات علمی صورت بگیرد.

حتی اگر نیروگاه از مدار خارج شود، نمی گذاریم رودخانه خشک شود

مدیرعامل سد و نیروگاه کرخه اظهار داشت: در حقیقت مجموعه‌ای عوامل باعث رهاسازی آب شده و در نظر گرفته نشدن هر کدام از این برآیند‌ها باعث ایجاد تشکیک در سایر بردار‌ها می‌شود.

این مقام مسئول ادامه داد: دستورالعمل سد‌ها با توجه به اینکه محصولات استراتژیک تولید؛ و آب آن را تامین می‌کنند مشخص است و این اطمینان را می‌دهیم که هیچ رهاسازی آبی بی برنامه نیست و نه تنها تا پایان تابستان شرایط رودخانه مطلوب خواهد بود، بلکه پس از آن نیز برنامه‌هایی برای تامین آب رود وجود دارد.

محمدرضا یزدانی پور با تاکید بر این مسئله که آب به صورت مداوم برای کشاورزی، شرب و محیط زیست به پایین دست رها می‌شود، اظهار کرد: سعی داریم رهاسازی یه شکلی باشد که نیروگاه از مدار خارج نشود، اما بر فرض آنکه تا پایان تابستان نیز نیروگاه از مدار خارج شد و تراز آب در دریاچه کرخه به حداقل برسد آب را از سازه‌های دیگر رها می‌کنیم تا رودخانه‌ها هرگز خشک نشوند.

آیا روستاییان باید به دنبال اشتغال جایگزین باشند؟

پیشتر گمان می‌شد که رهاسازی آب از سد کرخه با دبی فعلی راهکاری کوتاه مدت برای رفع تنش‌ها باشد، اما بر اساس گفته‌های مدیرعامل سد کرخه این موضوع اقدامی هیجانی نبوده و بر اساس دستورالعمل‌های مشخص شده‌ای است که تا پایان تابستان نیز با همین روال رهاسازی خواهد شد.

شغل بسیاری از مردم در خوزستان دامپروری و کشاورزی است و زندگی آنها به شدت وابسته به آب است از همین رو برخی از کارشناسان معتقدند باید با توجه به کمبود آب اهالی این منطقه به سمت اشتغال‌های جایگزین روی بیاورند، اما در سوی دیگر کارشناسان اقتصادی دانشگاه شهید چمران اهواز معتقدند این روش آخرین راهکار و پرهزینه‌ترین است.

سید امین منصوری عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه مشتعل کننده اتفاقات اخیر در خوزستان تنش‌های آبی است، اما بی تدبیری و رسیدگی نشدن به حال مردم خوزستان اصلی‌ترین مشکل به شمار می رود، گفت: بسیاری از مردم گمان می‌کنند که بی تفاوت رها شده اند، اما رهاسازی کشاورزی و دامپروری با توجه به پیشینه ساکنان این منطقه به نظر منطقی و علمی نیست، بلکه راه حل آن استفاده از تجهیزات مدرن در جهت کاهش آب مورد استفاده در منبع درآمد روستاییان است.

مشکلات خوزستان ناشی از بی توجهی است

سید مرتضی افقه یکی دیگر از اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز می‌گوید: دلیل رخداد‌های اخیر در خوزستان تنها تنش‌های آبی نیست و با مسائل متعددی روبرو است که ریشه در بی تدبیری‌های مدیران استان و «نگاه مرکز به پیرامون» دارد.

او افزود: تولید ۳۰ درصد از برق در کشور و بسیاری از ویژگی‌های مهم خوزستان ارزش این را دارد که نگاه به این استان تغییر کند و در صورت توجه نکردن، مسائل یکی پس از دیگری بروز پیدا می‌کنند.

ایجاد صنایع بزرگ در مناطق محروم خوزستان اشتباه است

این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز اظهار داشت: با راه حل‌های کوتاه مدت و احساسی مشکلات برطرف نمی‌شوند و لازم است راهکاری بلند مدت اندیشیده شود؛ چندین سد در استان خوزستان وجود دارد که می‌شد بهترین محل‌ برای گردشگری باشند، زیرا در مناطق محروم نیز احداث شده اند، اما مدیریت نادرست و خشکسالی باعث شده این مناطق برای تامین آب شرب خود با مشکل مواجه گردند.

سید مرتضی افقه با بیان اینکه ایجاد صنایع بزرگ در مناطق دارای تنش خوزستان اشتباه است، ادامه داد: باید دید ساکنین این منطقه آمادگی چه کاری را دارند و‌ می‌توانند چه کاری انجام دهند، زیرا برخی از طرح‌ها ضد توسعه‌ای هستند، از جمله فولاد شادگان که برای ایجاد اشتغال احداث شد، اما به این نکته توجه نشده که چه تعداد از مردم ساکن این منطقه در زمینه صنایع بزرگ علم دارند و بتوانند در آن مشغول شوند.

ساخت بنگاه‌های کوچک و متوسط بهترین راهکار است

او گفت: ساخت پتروشیمی در برخی نواحی نیز نادرست است، زیرا برخلاف تصورات نه تنها اشتغال زیاد ایجاد نمی‌کنند، بلکه با توجه به نیاز نیرو‌های متخصص؛ لازم است از سایر مناطق و افراد غیر بومی‌ در این صنایع مشغول شوند.

افقه با ذکر این موضوع که باید در این مناطق فعالیت‌هایی پیشنهاد شود که مردم بتوانند استفاده کنند، بیان داشت: ساخت صنایع بزرگ عمدتا باعث آلودگی و مهاجرت می‌شود که مناسب نیست، اما بهترین راه آن است که در کنار دامداری و کشاورزی بنگاه‌های کوچک و متوسط به خصوص صنایع تبدیلی کشاورزی ایجاد شود تا دستکم در کوتاه مدت مشکلات رفع، سپس در بلند مدت و با مهارت آموزی افراد بومی، صنایع بزرگ تولیدی ایجاد گردند.

چاره کار چیست؟

برخی اقدامات دیگر نیز در خصوص آبرسانی با استفاده از تانکر و حفر چاه برای رفع کوتاه مدت تنش‌های آبی در خوزستان وجود دارد که استاندار قول داده تا پایان سال بخش وسیعی از مشکلات آب شرب این مناطق؛ نزدیک به ۷۰۲ روستا برطرف شوند.

اما راهکار‌هایی از جمله آبرسانی پایدار یا حتی پرداخت خسارت از سوی دولت راه حل بلند مدت نیست و مانند چسب زخم‌هایی هستند که هر زمان ممکن است دوباره سر باز کنند و تنش‌هایی را به وجود آورند، به نظر می‌رسد آنچه باید به جای پرداخت پول نقد یا خسارت به کشاورزان پرداخت شود، بهتر است در زمینه مدرنیزه کردن آبیاری و استفاده از روش‌های نوین برای کاهش مصرف آب با کمک مردم محلی در نظر گرفته شود.

برای مثال هلند که اندکی کمتر از خوزستان مساحت دارد، دومین صادر کننده محصولات کشاورزی پس از ایالات متحده در جهان است که با استفاده از سنسور‌های حساس؛ در مصرف آب برخی از محصولات کلیدی تا ۹۰ درصد صرفه جویی می‌شود.

اگرچه تحریم های بین المللی و جنگ اقتصادی زیان زیادی بر کشور ما وارد کرده و وضعیت را برای ورود تکنولوژی در زمینه کاهش مصرف آب در کشاورزی دشوار کرده، اما کافی است تا مسئوان بخواهند و وضعیت را متعادل کنند تا همه چیز تغییر کند.

منبع باشگاه خبرنگاران جوان