حاشیه نشینی در خوزستان؛ چگونه می‌توان این معضل اجتماعی را مدیریت کرد؟

کوچه‌های تنگ و راه‌های خراب با خانه‌هایی که فقط آجر روی آجر گذاشته و بین آن از خشت و گِل استفاده شده تا چند صباحی این چنین به امید آینده‌ای بهتر عمر بگذرد.

هر که از آنجا عبور کند، هم فقر را می‌بیند و هم امید را؛ دیوار‌ها را با هر مصالح دم دست روی هم چیده اند و بین آن نیز کمی آب و سیمان گذاشته اند و اگر همان هم در دسترس نبود سعی کرده اند از خاک‌های اطراف کمی برداشته گِلی درست کرده و بنا را بچینند.

سقف این منازل با پوشش‌های پلاستیک پوشانده شده و روی آن کمی خاک و پلیت‌های از جنس پلاستیک یا آهن گذاشته تا از آب باران در امان باشند، اگرچه در مواقع باران نیز از بام خانه آب چکه می‌کند.

اگر با قطار از بندر امام به سمت بندر ماهشهر حرکت کنید آنچه شما را غافلگیر می‌کند، وجود خانه‌های کوچک ساخته شده از نخاله‌های ساختمانی و در سوی دیگر بازی کودکان در آب ناپاک و اطراف ریل‌ها است.

همه چیز را رها کرده و خانه هایی موقتی ساخته اند گویی که قصد ندارند مدت زیادی آنجا بمانند و به زودی به نان و نوایی در شهر می رسند.

حاشیه نشینی یکی از معضلات بزرگ قرن حاضر است و تضاد و اختلافات طبقاتی ناشی از نبود عدالت در تقسیم ثروت در گسترش آن نقش بی بدیلی دارد.

دلایل رشد حاشیه نشینی در اهواز چیست؟

یک مدرس گروه جامعه شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز را «بهشت حاشیه نشینان» توصیف می‌کند و معتقد است ابر تکانه‌های تحول آفرین طی دهه‌های اخیر در خوزستان در رشد این مسئله دخیل بوده است.

سجاد بهمنی می‌گوید: تقسیمات اراضی در دوره پهلوی اول، هجوم ریزگرد‌ها به زندگی مردم، بمباران شهر‌های خوزستان طی دوره ۸ ساله جنگ ایران و عراق و انهدام صنایع از جمله دلایلی هستند که موجب مهاجرت از روستا به شهرها شده است.

او می‌گوید: تفاوت نسبی قیمت خانه در روستا و کلانشهر اهواز، امکان اسکان در محله‌های اهواز را برای این روستانشینان دشوار می‌ساخت و آن‌ها ناگریز به اسکان در روستا‌های اطراف اهواز شدند.

طی یک دهه اخیر، برخی روستا‌های پیرامون شهر اهواز آنقدر در جذب روستاییان موفق عمل کرده اند که پس از مدتی با توسعه بی سابقه به یک قدمی کلانشهر رسیده و سرانجام ضمیمه اهواز شدند.

کریشان، زرگان، نهر هاشم، عین دو، ام تمیر، کوت عبدا… و کوت سید صالح از جمله روستا‌های کوچک اطراف اهواز بوده اند که با رشد بی سابقه جمعیت یا تبدیل به شهرستان شده و یا به اهواز پیوستند.

جنگ تحمیلی چه تاثیری در رشد حاشیه نشینی داشت؟

اگر بخواهیم این مسئله را واکاوی کنیم شاید باید به دوران جنگ تحمیلی و تخریب زیرساخت‌های شهر آبادان بازگردیم.

آبادان زمانی یکی از شهر‌های مرفه و آباد بود که به دنبال آن جمعیت را نیز به سمت خود جذب کرد و با توجه به امکان اشتغال شهروندان، زمینه اسکان آن‌ها هم فراهم شد.

اما پس از هجوم ارتش بعث و ویرانی تاسیسات این شهر، اهواز به عنوان مرکز استان با حذف رقیب پر قدرت خود یعنی آبادان تبدیل به یکه تاز جذب مهاجرت روستاییان شد.

به تازگی صادق خلیلیان استاندار خوزستان گفته این استان ۸۰۰ هزار حاشیه نشین دارد که ۴۰۰ هزار نفر پیرامون اهواز سکونت دارند.

وجود این جمع پیرامون اهواز در حالی است که از کم‌ترین امکانات نیز بهره مندند؛ به لحاظ توسعه عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و ورزشی نسبت به مراکز شهر عقب ماندند، حال آنکه یک سوم جمعیت کلانشهر اهواز را تشکیل می‌دهند.

این جمعیت بازمانده به لحاظ آموزشی و درمانی و … جامعه به شدت مستعد بزه کاری است و می‌تواند خطرات جدی امنیتی و اجتماعی را برای شهر اهواز پدید آورد.

افزایش جمعیت برنامه ریزی نشده منجر به حاشیه نشینی می‌شود

از همین رو می‌طلبد که برنامه ریزی‌های جدی برای جلوگیری از وسعت مناطق حاشیه‌ای در شهر‌های خوزستان انجام شود.

موضوعی که از سازمان مدیریت و برنامه ریزی خوزستان پیگیری شد و مهرداد نیکو رئیس این نهاد گفت: یکی از مشکلات توسعه کشور گسترش حاشیه نشینی است منشاء آن و اینکه چرا در برخی نقاط کشور از جمله شهر اهواز توسعه می‌یابد، مهاجرت است.

او گفت: افراد در محل زندگی خود شغل مناسبی نمی‌یابند و برای امرار معاش و گذران زندگی به حاشیه شهر‌ها پناه می‌برند و به همین دلیل نیز حاشیه نشینی گسترش می‌یابد.

نیکو می‌گوید: استان خوزستان به عنوان یکی از استان‌های صنعتی کشور مقصد مهاجرین چه درون استانی چه بیرون استانی است که با توجه به برنامه ریزی نبودن افزایش جمعیت، این مسئله منجر به حاشیه نشینی می‌شود.

رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی خوزستان با اشاره به طرح آمایش سرزمینی یکی از اهداف این طرح را ایجاد توسعه متوازن عنوان کرد.

به گفته این مقام مسئول با اجرای این طرح؛ مناطقی که فعالیت در آن‌ها وجود ندارد، فعال می‌شوند و وقتی که فعالیت ایجاد شد، شغل ایجاد می‌شود و وقتی شغل ایجاد شود، جلوی مهاجرت را می گیرد.

مهرداد نیکو برنامه آمایش سرزمینی کشور و خوزستان را یکی از راه‌های جلوگیری از رشد حاشیه نشینی، با ایجاد تعادل در مناطق کشور و ایجاد شغل در مناطقی دانست که شغل و کار نیست.

طرح آمایش سرزمینی بر اساس معیار‌های محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی مشخص می‌کند که چه صنایعی باید در کدام نقطه توسعه یابند و از رشد کدام صنایع جلوگیری شود.

مناطق حاشیه‌ای آب و برق و گاز ندارند

طرح آمایش سرزمینی می‌تواند در بلند مدت از مهاجرت بی رویه به سمت شهر‌های بزرگ بکاهد و حتی با توسعه صنایع متناسب با شرایط و ایجاد شغل در روستاها، موجب ایجاد مهاجرت معکوس شود، اما در همین حال طرح‌هایی نیز برای کوتاه مدت نیازمند اجرایی شدن هستند.

از جمله آن بازسازی این منازل و توسعه امکانات بهداشتی، درمانی و آموزشی در آن است، اما به گفته معاون بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی خوزستان این خانه‌ها فاقد سند مالکیت هستند و بنابراین نیاز به قوانینی است تا تسهیلات در این زمینه را آسان کند.

رضا یکی از ساکنان مناطق حاشیه‌ای یکی از شهر‌های خوزستان در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: در این مناطق نه برق و آب است و نه خطوط تلفن و نه حتی گاز که از سرمای زمستان در امان باشیم.

اگرچه طرح آمایش سرزمینی در بلند مدت برای جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی می‌تواند موثر باشد، اما هم اکنون نیز لازم است تا با ارائه راهکار‌هایی و توسعه امکانات بهداشتی و آموزشی این مناطق را از خطرات اجتماعی و فرهنگی نجات داد.

منبع باشگاه خبرنگاران جوان